بایگانی دسته ی آموزش های دبستانک

با زبان چه کار می‌کنیم؟

انسان موجودی اجتماعی است که در صورت جدا ماندن از جامعه، بسیاری ویژگی‌هایش دچار دگرگونی می‌شود. یکی از اصلی‌ترین ویژگی‌های انسان اجتماعی، قدرت ارتباط با دیگر انسان‌هاست.

این‌که بتواند منظور و نیت‌هایش را به دیگران بفهماند.

این‌که منظور و نیت‌های دیگران را درک کند.

این‌که بتواند در همکاری با دیگران، کاری را به طور جمعی پیش ببرد.

این‌که بتواند چیزی را به دیگران آموزش دهد یا آموزش ببیند.

این‌که تجربه‌ای را، فکری را و احساسی را با آن‌ها به اشتراک بگذارد.

برای انجام همه‌ی این‌که فقط دوتای اول به نوعی در حیوانات نیز دیده می‌شود، یکی از اصلی‌ترین ابزارهای ارتباطی، زبان است.

زبان، تنها راه ارتباطی انسان‌ها نیست، اما شاید مهم‌ترین آن‌هاست. زبان کلامی چیزی‌ است که از ابتدا وجود نداشته و خود انسان آن را به وجود آورده و روز به روز آن را کامل‌تر کرده است.

زبانِ کلامی انسان‌ها در دوره‌های مختلف تاریخی و در جوامع گوناگون، دوره به دوره تغییر یافته است.

نیازهای ارتباطی اولیه ساده بودند و فقط در طلب غذا و رفع نیازهای روزمره بود. اما به تدریج انسان نیازهای دیگر و پیچیده‌تری پیدا کرد و زبان نیز به موازات پیچیده‌تر شدن زندگی انسانی، تکامل یافت.

تکامل زبان لزوما در هر دوره و به ویژه در دوره‌های اخیر،  در همه‌ی موارد به معنای پیچیده‌تر شدن زبان نیست. اما در همه‌ی موارد به معنای بهتر شدن قدرت ارتباطی آن است. تکامل هر زبان باعث شده نشانه‌ها و علائم کارکردهای مجردتری پیدا کنند (یعنی شکل کلمه‌ها شباهتی به شکل خود آن‌ها در واقعیت ندارد). این نشانه‌ها به تدریج از خط و زبان تصویری به سوی نمادهای ساده‌تر اما قابل فهم‌تر پیش رفته‌اند. نمادهایی که به واسطه‌ی قرارداد تأمین می‌شوند.

این همان سیری است که تربیت و زبان‌‌آموزی کودکان نیز طی می‌کند و به تدریج از تصاویر عینی به تصاویر انتزاعی‌تر و نشانه‌های نمادین می‌رسد.

کودک از ابتدای زندگی‌اش (و حتی پیش از تولد) زبان‌آموزی را شروع می‌کند و کمابیش شبیه به همان دوران‌هایی که بشر از ابتدا تا کنون طی کرده است حرکت می‌کند و همه‌ی آن دوره‌ها را یکی‌یکی و در عرض چند سال پشت سر می‌گذارد.

زبان‌آموزی کودک و کارکرد ارتباطی آن از ایجاد سروصدا و گریه شروع می‌شود و کم‌کم به حرکات بدن و اشارت چشم می‌رسد تا سرانجام بتواند اصواتی را به طور اختیاری تولید و تکرار کند. ضمن آن‌که شکل‌های قبلی را کماکان حفظ می‌کند. البته با کارکردهای متفاوت یا محدودتر.

کودک در تعامل با دیگر کودکان و بزرگ‌ترها مراحل رشد زبان شفاهی را پشت سر می‌گذارد. بدیهی است که میزان پیشرفت کودک در این زمینه و میزان توانایی‌های ارتباطی او وابسته به جامعه و محیط خانواده‌ای است که او در آن رشد می‌کند. بسیاری از عوامل محیطی، توانایی زبانی او را افزایش می‌دهند و تعدادی از عوامل نیز پیشرفت او را کند یا متوقف می‌کنند.

یکی از وظایف زعمای فرهنگی هر قوم این است که برای رشد بهتر کودکان عواملی را در هر زمینه تقویت کنند که به این رشد، کمک می‌کند. هم‌چنین  تا جایی که می‌توانند از عوامل ضربه‌زننده به رشد سالم و طبیعی کودکان جلوگیری کنند.

هدف این بحث، زبان‌آموزی نیست. حتی تصحیح کلی و عمومی توانایی‌های زبان نیز هدف بحث کنونی نیست. این کار در فرصت‌های دیگر انجام می‌شود.

هدف از این گفتار، تشریح شیوه‌ و راهی است که در مجموعه‌های کتاب‌های  دبستانک پیگیری می‌شود. چون عقیده داریم که می‌توانیم:

* در افزایش توانایی‌های زبانی بکوشیم.

* در زبان‌آموزی به کودکان مؤثرتر و فعال‌تر عمل کنیم.

جایگاه شعر در فرهنگ ایران

این موضوع که چرا شعر در فرهنگ شفاهی و نوشتاری ایرانیان جایگاه ممتاز و رفیعی دارد، موضوعی بسیار جالب و قابل بررسی در حیطه‌های تاریخی، اجتماعی، فرهنگی و ادبی است و به ده‌ها و صدها کارشناس عاشق فرهنگ نیاز دارد و بسیار نیز در این زمینه کار شده است.

قبل از ادامه‌ی بحث، تأکید می‌کنیم که بحث «فرهنگ و زبان ایرانیان» فقط مربوط فارسی‌زبانان نیست. بلکه فرهنگ و زبان همه‌ی اقوام ایرانی‌  را در بر می‌گیرد. زیرا جایگاه شعر در فرهنگ همه‌ی ایرانیان جایگاه ممتازی دارد. در همه‌ی اقوام ایرانی، مادران در ارتباط با کودک خود، از همان ابتدا لالایی‌های منظوم را ابزار می‌کنند و در همه‌ی مراحل بعدی نیز شاعران درصدد سرودن شعرهایی برای کودکان از خردسالی تا بعد بوده‌اند و هستند.

در این زمینه کارهای قابل توجهی را در دبستانک شروع کرده‌ایم که که چندتای آن‌ها به مراحل خوبی رسیده است و امیدواریم همه‌شان هرچه سریع‌تر به نتیجه برسند و ما نیز به سهم خود در وحدت ملی اقوام ایرانی و رشد همه جانبه‌ی کودکان همه‌ی ایران سهیم باشیم.

شعر حتی بیش از آن‌که کودک زبان به گفتار باز کند می‌تواند او را در یادگیری توانایی‌های ارتباطی زبانی کمک کند تا بعد خود او نیز بتواند شعرهای ساده را تکرار کند. شعر به مراتب بهتر از نثر می‌تواند یادآوری‌ها و تأکیدهایی را که کودک به آن‌ها نیاز دارد در اختیارش بگذارد.

در آموزش پیش از دبستان و در زمانی که هنوز کودک زبان نوشتاری را فرانگرفته است، شعر می‌تواند نقش مهمی در یادگیری این آموزش‌ها و آماده کردن او برای آموزش نوشتاری داشته باشد، به ویژه در مواردی چون آموزش کلمات هم‌آغاز و هم‌پایان و … (رجوع کنید به کتاب‌های پیش آوایی۱ و پیش آوایی۲٫ کتاب‌های دبستانک)

شعر ابزاری است که در همه‌ی سال‌های بعد، نیز می‌تواند به یادگیرنده کمک کند و چه بهتر که به طور منظم و سیستماتیک این کار از کلاس اول دبستان شروع شود.

شعر در کتاب‌های دبستانک

تاکنون ۲۴ جلد از کتاب‌های دبستانک یعنی بیش از پانزده درصد آن‌ها کتاب‌های شعر بوده‌اند. در چند کتاب دیگر نیز در جاهایی از شعر استفاده شده است. این آمار، نشان‌دهنده‌ی اهمیتی است که در کتاب‌های دبستانک برای شعر قائل شده‌ایم. در کتاب‌های آینده، سهم شعر حتی از این نیز بیشتر خواهد شد.

در بسته‌ای که برای شما ارسال می شود:

* سه کتاب شعربستنی برای پایه‌ی اولی‌هاست. کتاب اول را دانش‌آموز وقتی باید بخواند که یک سوم از نشانه‌ها را خوانده است. دومی ، مربوط به زمانی است که دو سوم از نشانه‌ها خوانده شده و سومی مربوط به پس از اتمام کتاب است. هم‌چنین هر سه کتاب برای تابستان بسیار مناسبند.

* انشای یک ابر: مشابه شعربستنی است اما برای پایه‌های بالاتر.

* شش‌ کتاب «آغاز بهتر زیستن» و سه کتاب «زندگی بهتر» شعرداستان‌های محیط‌زیستی هستند که در جزوه‌ی قبلی به آن‌ها اشاره شد.

شما بنویسید:

پاسخ این سوال را برای سرپرست گروه ارسال کنید و جزوه‌ی بعدی را دریافت کنید.

 (با توجه و دقت روی مطالبی که در این جزوه خواندید)

چه تفاوتی میان شعرخوانی دانش‌آموزان شما و نثرخوانی آن‌ها وجود دارد؟ به نظر شما اصرار ما روی افزایش توانایی شعرخوانی چه دلایلی دارد؟

آموزش‌های پیش از دبستان را می‌توان در دو دسته‌ی کلی قرار دارد:

الف. دانش‌ها و مهارت‌ها (آگاهی‌های ضروری از جهان و اجزای آن و آشنایی با مهارت‌های ضروری)

ب. مهارت‌های زندگی (آگاهی‌هایی که برای زندگی بهتر لازم دارند)

کار در هر دسته باید ویژگی مشترک همه‌ی آموختنی‌ها را داشته باشد:

کودک باید از آن‌چه می‌آموزد لذت ببرد: از چیزی که می‌آموزد، از روش‌ها و شرایطی که آموزش دارد.

برای آن که برخی از این چیزها را و روش‌ها را مورد بحث قرار دهیم، هم‌چون بحث‌های دیگر، کتاب‌های نشر دبستانک را بررسی می‌کنیم.

پازل دبستانک از ۱۴ گروه اصلی ۱۱۰ کتابی تشکیل شده است که آموزش‌های مربوط به دوران پیش از دبستان (۳ تا ۶ سالگی) دو گروه اصلی از این ۱۴ گروه را به خود اختصاص داده است.

یعنی در مجموع ۲۲۰ کتاب برای این دوران منتشر می‌شود که اولیای کودک بنا به سلیقه و ویژگی‌ها و علائق فرزندشان، تعدادی از آن‌ها را می‌توانند انتخاب کنند.

این دو گروه مطابق با همان تقسیم‌بندی هستند که در ابتدا نوشته شد. یعنی گروه اول به «دانش‌ها و مهارت‌ها» و گروه دوم به «مهارت‌های زندگی» اختصاص دارد.

تعدادی از کتاب‌های گروه دوم در دست تولید هستند ولی تاکنون کتابی از این گروه منتشر نشده است. اما از گروه دانش تاکنون یک مجموعه‌ی ۲۰ کتابی منتشر شده است.

از مجموعه‌ی ۱۱ کتابی پاپاپیون نیز تاکنون ۴ کتاب منتشر شده است.

ویژگی‌های خاص آموزش پیش‌دبستانی

لذت بردن از یادگیری و عادت کردن به این لذت بردن، ویژگی عامی است که هر کتاب و هر آموزشی در هر مقطع سنی و تحصیلی کودکان (و حتی بزرگسالان) باید داشته باشد. چند ویژگی عام دیگر نیز برای همه‌ی مقاطع ضروری است که در جزوه‌های دیگر این دوره تشریح شده است.

در این‌جا به ویژگی‌هایی می‌پردازیم که یا خاص آموزش دانش‌آموزان در پیش از دبستان است یا از این دوران کار بر مبنای ضرورت رعایت آن‌ها شروع می‌شود.

یادگیری این یا آن مطلب، واقعا چندان مهم نیست

در نهایت ما دوست داریم که کودک هرچه سریع‌تر، هر چه بیشتر یاد بگیرد. اما هم، زمان و هم تعداد یادگیری را میل خود کودک باید تعیین کند، نه خواسته‌ی ما.

اگر کار را طبق میل او پیش ببریم نه تنها بیشتر و سریع‌تر یاد می‌گیرد بلکه با لذت و علاقه‌ هم یاد می‌گیرد. شما که نمی‌توانید همیشه مثل عقاب بالای سر او باشید. او باید خودش بفهمد و بخواهد که پرواز کند. پرواز هم می‌کنند و مانند عقاب به سیر و سیاحت آسمان دانش خواهد پرداخت. اگر ما بگذاریم!

همه‌‌چیزدانی ممکن نیست

این را بدانیم که در آموزش‌های پیش‌دبستانی، به همه‌ی چیزها به دفعات و از زاویه‌های گوناگون پرداخته خواهد شد و اگر در بار اول یاد نگرفت، در دفعات بعدی یاد می‌گیرد و اگر هم برخی چیزها را اصلا یاد نگرفت، مهم نیست. مگر من و شما همه چیز را یاد گرفتیم و بعد بزرگ شدیم؟ یا مگر همین حالا آیا همه چیز را می‌دانیم؟

به یاد داشته باشید که در همه‌ی هشت نه میلیارد جماعت بشری روی کره‌ی زمین، افراد بسیار معدودی وجود دارند که حتی فقط یک‌صدم درصد از دانش‌ها را بدانند. تازه اگر به فرض بسیار بعید  چنین افرادی وجود داشته باشند.

من و شما اگر در یک گروه هزار نفری باشیم همه‌مان روی‌هم، یک ده هزارم مطالب یا حتی یک صد هزارم را نمی‌دانیم.

پس به کودکان فشار نیاوریم که همه چیز را بدانند که از قدیم گفته‌اند همه چیز را همگان دانند و میلیاردها نفر از همگان هنوز به دنیا نیامده‌اند.

او را ارزیابی نکنید

ارزیابی کودکان به طور کلی و در همه‌ی موارد غلط است. حتی ارزیابی توصیفی در دوره‌ی دبستانی کار درستی نیست. به ما مربوط نیست که این یا آن دانش‌آموز چه‌قدر یاد گرفته است. ما فقط موظفیم که بستر و شرایط یادگیری آن‌ها را مهیا کنیم. این‌که چه‌قدر یاد بگیرد به خودش مربوط است.

در آینده‌ای نه چندان دور، همه‌ی امتحان‌ها و آزمون‌ها و سنجش‌ها در دوران تحصیلی (تا قبل از کارشناسی ارشد) برداشته خواهد شد. تا آن زمان ما ناگزیریم که مقررات فعلی آموزش و پرورش را رعایت کنیم.

اما در همین زمان نیز ارزیابی در دوره‌ی پیش‌دبستانی را می‌توان از برنامه‌ی آموزشی حذف کرد. بگذارید چیزهای دیگری به جای نمره و سنجش، یعنی لذت بردن از یادگیری، حاکم باشد.

توجه به مثبت‌ها

البته خود شما بدون این که کودک بفهمد، می‌توانید کارها و یادگیری او را بررسی کنید و تصمیم‌هایی بگیرید. اما برون‌ریزی نتایج این مراقبت فقط در تشویق‌ها باید دیده شود. هر جا که او تمرینی را درست حل می‌کند باید به شدت تشویقش کنید و خوش‌حالی خود را نشان دهید. اما در برابر تمرین‌هایی که غلط حل کرده است، انگار کنید که آن‌ها را ندیده‌اید. فقط اگر خودش چیزی را سوال کرد، بدون تاکید یا نام بردن از اشتباهش، فقط در حد پرسش او، پاسخ بدهید.

مواردی را که اشتباه کرده است در مواقع دیگری که به «یادگیری» و کتاب‌ها و تمرین‌هایش ربط نداشته باشد، برطرف کنید. آن هم نه با حرف زدن با انجام تمرین‌های عملی در زندگی. ما و کودکان باید عادت کنیم که از نکات مثبت و پیروزها بیشتر و سریع‌تر می‌توان آموخت.

تعادل یا زیگ‌زاک

برخی در آموزش این نظر را دارند که دانش‌آموزان در فراگیری در درس باید تعادل را رعایت کنند و همه‌ی درس‌ها و کتاب‌ها را به طور متعادل جلو ببرند. این حرف و نظر، با ماهیت درونی آموزش و ذات انسانی مغایرت آشکار دارد. درست‌تر آن است که همه‌ی انسان‌ها عادت کنند برای یادگیری چیزهایی که بیشتر دوست دارند، بیشتر وقت بگذارند.

این موضوع قابل بحث است اما اکنون داریم آموزش در دبستان و پیش‌دبستانی را مورد بررسی قرار می‌دهیم.

بدیهی است که در دوره‌ی دبستان، عدم تعادل در فراگیری دروس مختلف، می‌تواند در برنامه‌ریزی کلاس، مشکلاتی برای معلم ایجاد کند.

راه مقابله با این مشکل، فقط و فقط این است که سعی کنیم و از ابزار و وسایل و روش‌هایی بهره ببریم که هر دانش‌آموز برای علاقه‌مند شدن به تک تک درس‌ها، انگیزه و شوق داشته باشد و سعی کند (دلش بخواهد) که با برنامه‌ی کلاس جلو بیاید.

اما در پیش از دبستان و برای کودکان ۳ تا ۶ ساله اساسا وضعیت دیگری حاکم است. حفظ تعادل بین کتاب‌های مختلف ضرورتی ندارد و می‌توانیم مجموعه‌ی آن‌ها را، طبق خواست و علاقه‌ی کودکان جلو ببریم.

در کتاب‌های پیش‌دبستانی دبستانک، اساسا این مساله به طور کامل پیش‌بینی شده است. مطالب همه‌ی کتاب‌ها به طور افقی و عمودی با هم ارتباط دارند. کودک از هر کدام شروع کند و از هر مسیری که برود به مقصد می‌رسد.

شعر و داستان برای پیش‌دبستانی‌ها

شعرها و داستان‌های مناسب برای کودکان کمتر از شش سال تاثیر فراوانی در میزان و عمق یادگیری آنان دارد. این تاثیر را در جزوه‌ی جداگانه‌ای (شعرخوانی) بیان کرده‌ایم. در این‌جا به چند نمونه برای پیش‌دبستانی‌ها می‌پردازیم.

مجموعه‌ی پاپاپیون

مجموعه‌ی ۱۱ کتاب «پاپاپیون» در حال و هوایی فانتزی می‌گذرد. پاپاپیون قهرمان اصلی این مجموعه یکی از اعضای قبیله‌ی پیون‌هاست که نمی‌دانیم چند سال پیش در نمی‌دانیم کجا زندگی می‌کرده‌اند. پیون‌ها به چشم نمی‌آیند و در گوشه‌ای دارند زندگی خود را می‌کنند.

در هر قسمت از این مجموعه، یکی از داستان‌ها و ماجراهای پاپاپیون

تاکنون ۴ کتاب از این مجموعه منتشر شده که کتاب اول آن در بسته‌ی ارسالی وجود دارد.

نکته‌ی اصلی کتاب‌های پاپاپیون، این است که در هر داستان آن معلومات و اطلاعات یکی از کتاب‌های آموزشی پیش‌دبستانی در لابه‌لای داستان گنجانده شده و کودک با شنیدن داستان و دیدن تصویرهای کتاب آن‌ها را به طور غیرمستقیم فرا می‌گیرد.

در اولین کتاب که داستان به دنیا آمدن پاپاپیون است (در بسته‌ی شما هست) بخشی از مطالب کتاب‌های ریاضی پیش‌دبستانی آمده است (بحث شمارش اعداد + آشنایی با شکل‌های ساده و اصلی هندسی)

مربی باید بتواند بدون این‌که از توجه کودکان به داستان کاسته شود، روی این مطالب به نوعی تاکید کند که کودکان آن‌ها را بهتر فرا بگیرند.

شما بنویسید:

در بررسی تمرین‌هایی که کودکان حل کرده‌اند، چرا نباید اشتباهات آن‌ها  را به روی آن‌ها آورد و چرا باید روی تمرین‌هایی  تاکید کرد که درست جواب داده‌اند؟ یکی دو مثال بزنید.

روشی بسیار پیشرفته‌ و جالب که در شش کتاب یادگیری متقاطع برای اول تا ششم دبستان استفاده کرده‌ایم که بسیار مورد توجه قرار گرفته و تاکنون چند بار تجدید چاپ شده‌اند.

یکی از دلیل‌های موفقیت یادگیری متقاطع، در ظاهر این است که نسبت به سایر شش‌کتاب‌ها از وجه سرگرم‌کننده بودن بیشتری برخوردار است که موجب لذت بیشتر یادگیرنده هنگام کار با آن می‌شود. این نظر البته درست است اما همه‌ی ماجرا نیست.

ویژگی مهم دیگر شش‌کتاب یادگیری متقاطع، کاربرد دو منظوره‌ی آن در دو زمان مختلف یادگیری است، یکی مناسب بودن به هنگام پیش‌خوانی که ورود یادگیرنده را به مبحث موضوع یادگیری تسهیل می‌کند. یعنی در زمانی که هنوز دانش‌آموز آن درس را فرا نگرفته است، جدول‌های این کتاب (یک جدول کودکانه کلمات متقاطع برای هر مبحث) باعث می‌شود که قبل از حضور در جلسه‌ی تدریس آن مبحث، با حل یک جدول با کلمات کلیدی و چند مفهوم اصلی آن مبحث آشنا شود و درس را بهتر بفهمد.

از سوی دیگر پس از گذشت چند روز، چند هفته یا چند ماه از زمانی که درس را فراگرفته بود، حل مجدد جدول، نظم سابق را به ذهنیات او در مورد آن مبحث باز می‌گرداند. هم‌چون مجموعه‌ای از تداعی‌هایی که شبیه یک دسته‌ی گل تزیین شده باشند.

طراحی کاملا حرفه‌ای سی الی پنجاه جدول کودکانه کلمات متقاطع برای هر پایه به نحوی که هر کدام مربوط به یکی از مباحث درسی کتاب‌های مختلف باشند، امکان بسیار مناسبی برای دانش‌آموز در هر دوران است.

چرا شکل جدول‌ها یک‌نواخت است؟

یکی از کارشناسان در مورد شکل یک‌نواخت جدول‌های یادگیری متقاطع تذکر داد و پیشنهاد کرد که شکل جدول‌ها متنوع شود.

به ایشان نیز عرض کردیم، همین مورد اتفاقا یکی از ویژگی‌های مثبت بسیار مهم در این شیوه‌ی یادگیری است.

اولا طراحی جدول‌های متنوع، بسیار بسیار راحت‌تر از جدول‌های یک‌نواخت ۷×۷ برای همه‌ی پایه‌ها، همه‌ی درس‌ها و همه‌ی مباحث است. اگر قرار به تنوع بود که طراحان جدول به راحتی می‌توانستند هر جا که نیاز دارند دو تا به این ردیف و یکی به آن ستون اضافه کنند و شکل‌های غیرمنظم و حتی قشنگی ایجاد کنند. اما این سختی را بر خود هموار کردند که بسیار سخت جست‌وجو کنند که هم به فرم واحد وفادار بمانند و هم برای هر چه حرفه‌ای‌تر شدن جدول، آن را با تعداد خانه‌های سیاه کمتری طراحی کنند.

علاوه بر آن، سعی شده به طور کامل از شیوه‌های مرسوم تسهیل‌کننده‌ی طراحی جدول خودداری شود. مثلا از «پلنگ دم‌بریده!» که بشود «پلن» یا «زرافه‌ی بی‌سر!» که بشود «رافه!»

کسانی که با جدول سروکار و علاقه دارند، خیلی زود می‌توانند طراحی حرفه‌ای جدول‌ها را دریابند.

در ویرایش‌های بعدی برخی از همین جدول‌ها نیز با جدول‌های بهتر و حرفه‌ای‌تر جایگزین می‌شوند.

ثانیا: این شکل واحد که در همه جا یکی است، امکان بسیار مناسبی را برای مقایسه‌ی یادگیری مباحث با هم‌دیگر فراهم می‌کند که در یادگیری آن‌ها تاثیر فراوان دارد.

اما باز هم این‌ها همه‌ی فواید این شش‌ کتاب نیست. به گمان ما مهم‌ترین ویژگی شش‌کتاب‌های یادگیری متقاطع، همان «متقاطع» بودن یادگیری‌ها است.

به این ترتیب می‌توان فصل به فصل کتاب‌های درسی را همراه با این کتاب‌ها پیش رفت. (هم در پیش‌خوانی هر مبحث/ هم در مرور آن)

ساختار محتوایی و تقاطع یادگیری

حتما دیده‌اید که وقتی می‌خواهید شعری را به یاد آورید، یادآوری یکی دو کلمه‌ی آن چه کمک مهمی است و این کار وقتی ثمر بیشتری دارد که شما در به خاطر سپردن آن خط شعر، در ذهن خود برای آن، ساختار محتوایی ایجاد کرده باشید و آن یکی دو کلمه نیز نقش اصلی را در آن ساختار داشته باشند.

اصولا همین ساختار محتوایی است که مرز میان «به خاطر سپردن» چیزی و «حفظ کردن» آن چیز است.

این کار را در مورد چند بیت شعر امتحان کنید و ببینید که در تشکیل ساختار محتوایی، جزییات آن و جای قرار گرفتنشان چه اهمیتی دارد و چگونه این کار باعث می‌شود که شما شعر را حفظ نکنید و به خاطر بسپارید.

در تقاطع دو ساختار

از همین ویژگی برای طراحی روش «یادگیری متقاطع» سود برده‌ایم. وقتی دانش‌آموز در بخش عمودی (از بالا به پایین) روی پاسخ یک سوال فکر می‌کند اگر در قسمت افقی (از راست به چپ) سوالی را پاسخ داده باشد که یکی دو حرفش با این یکی مشترک باشد، حرف‌های نوشته شده به او در یادآوری مطلب کمک می‌کند.

در هر دو حالت، چه دانش‌آموز پس از کمی فکر کردن، پاسخ به یادش بیاید و چه پس از کمی فکر به پاسخ‌نامه‌ی انتهای کتاب مراجعه کند، پاسخ مربوطه را با دوام بیشتر و منطقی‌تری در خاطر می‌سپارد. البته شرطش این است که پیش از مراجعه به پاسخ‌نامه، روی آن مقداری فکر کرده باشد. دقیقا به همین علت است که می‌گوییم پاسخ‌نامه در چنین موردی، جزیی از متن آموزش است و با پاسخ‌نامه‌هایی که در کتاب‌های حل‌المسائلی هست (و مسائل کتاب را حل کرده) تفاوت کیفی دارد.

در آن‌جا حل مسائل کتاب باعث اختلال در فهم و یادگیری مفاهیم مبحث می‌شود اما این‌جا یادگیری، متقاطع است. پاسخ‌نامه یکی از پنج عنصر تشکیل‌دهنده‌ی این روش است که همراه با چهار عنصر دیگر یعنی جدول، شرح جدول، کتاب درسی، ذهن دانش‌آموز، به صورت مجموعه‌ای، سیستم موثری را برای یادگیری مفرح و لذت‌بخش تشکیل می‌دهند.

شما بنویسید:

دو نمونه از کارایی «تقاطع یادگیری» در امور جاری زندگی بنویسید.

 این‌که پاسخ به قسمتی از یک سوال یا مساله، باعث روشن شدن پاسخ مساله‌ی دیگری خواهد شد که به نوعی با آن در ارتباط است.

دانش‌آموزان اگر ندانند آن چه در مدرسه می‌خوانند چه کاربردهایی در زندگی‌شان دارد  و اگر ندانند با این مباحث درسی، چه کارها می‌شود کرد، هیچ گاه به عمق این مباحث را نمی‌یابند و به درک عمیق و لذت‌بخش از آن مباحث نمی‌رسند.

بنابراین ما باید آنان را با کاربردهای مختلف هر مبحث در زندگی آشنا کنیم. ما باید کمک کنیم تا آنان از آموختن همه‌ی مباحث لذت ببرند و به درکی عمیق از همه‌ی مفاهیم درسی برسند.

‌شش کتاب‌ها در این مسیر ابزار و یاور شما هستند.

شش‌کتاب‌ها عصاره و مفهوم اصلی آموزش درس‌های مختلف هستند.

این کتاب‌ها دو ویژگی بسیار مهم دارند.

اولا ابزار مناسبی هستند برای کاربردی کردن همه‌ی مباحث درسی که در کارگاه سوم به تفصیل بیان شد.

شش کتاب ها با موضوع‌های گوناگونی که دارند، می‌توانند همه‌ی مباحث درسی را به زندگی واقعی ربط دهند تا ماندگارترین تاثیر را در ذهن دانش‌آموزان بر جای بگذارند.

ثانیا شش‌کتاب‌ها دقیقا بر مبنای نیازهای مشخص دانش‌آموزانِ مشخص (یعنی برای هرپایه به‌طور جداگانه) طراحی و تولید شده‌اند و می‌شوند.

مهم‌ترین نیاز آموزشی دانش‌آموزان درک همه‌ی مباحث درسی است. اما نیازهای دیگری هم در زندگی برای هر دانش‌آموز در هرپایه‌ای که هست،  وجود دارد. شش‌کتاب‌ها این دو دسته نیازها را به هم مربوط می‌کند و این کار را پایه به پایه انجام داده‌ایم. یعنی در هر موضوع (مثلا فلسفه یا محیط‌زیست یا …) شش کتاب برای شش پایه‌ی اول تا ششم دبستان.

یعنی در هر موضوع، دانش‌آموزان هر پایه‌ی درسی، کتاب ویژه‌ی خودشان را دارند.

با شش‌کتاب‌های سه موضوع، یعنی موضوع‌های

دانش متن‌خوانی/ یادگیری متقاطع/ فلسفیدن

 در همین کارگاه (جزوه‌های ۳۳ تا ۳۵) آشنا می‌شوید.

ساختار شش‌کتاب‌ها

۱٫ هر شش‌کتاب به یک موضوع خاص مربوط است. مثلا آشنایی با مفاهیم و وجوه اصلی «گردشگری» در شش کتاب گردشگری که هر کدام به یکی از پایه‌های درسی اختصاص دارد.

۲٫ در هر پایه‌ی درسی، در سه درس اصلی، حدود سی مبحث مختلف تدریس می‌شود. بین دوازده تا چهارده مبحث علوم و در درس‌های ریاضی و فاریس نیز هر کدام هفت یا هشت مبحث.

۳٫ در ارتباط با هر یک از این سی مبحث، بخشی از مطالب آن موضوع (مثلا گردشگری) به نحوی انتخاب و کار شده که هم جنس و مشابه محتوای آن مبحث درسی باشد. یعنی در همان موضوع.

نحوه‌ی کار با این کتاب‌ها

با ساختاری که شش‌کتاب‌ها دارند و در بالا معرفی شد، بهترین زمان با هر یک از شش‌ها، هنگامی است که با هر مبحث درسی در یکی از سه درس ریاضی، فارسی و علوم سر و کار داریم.

به هر مبحث که می‌رسیم، مطلبی از آن موضوع را مطالعه می‌کنیم که موضوعش همان موضوع  همان مبحث درسی است.

همان‌طور که گفته شد، هر یک از شش‌کتاب‌ها به یک موضوع اختصاص دارد و شامل حدود سی مطلب است.

مثلا وقتی در حال یادگیری فصل سوم از کتاب علوم هستیم باید همان موضوع را در بخش علوم آن کتاب بخوانیم.

در مورد مباحث کتاب‌های ریاضی و فارسی نیز همین‌گونه است.

یعنی وقتی به بحث ضرب دو رقم در دو رقم در ریاضی می‌رسیم، به کتاب یادگیری متقاطع پایه‌ی خودمان مراجعه می‌کنیم و جدول کودکانه کلمات متقاطع مبحث مربوط به ضرب دو رقم در دو رقم را می‌یابیم و آن را حل می‌کنیم.

مفاهیم و کلمات مربوط به آن بحث ضرب، در شرح آن جدول و در پاسخ‌های آن که در جدول وارد می‌شود، آمده است.

به این ترتیب با حل یک جدول که وقت زیادی هم نمی‌گیرد و بسیار هم مفرح است، این مفاهیم و کلمات در ذهن دانش‌آموزان تثبیت می‌شوند.

در واقع دانش‌آموز با این کار، هم با آن موضوع آشنا می‌شود و هم به آن مبحث درسی از جانبی دیگر می‌نگرد.

انواع شش‌کتاب‌ها

تاکنون سه مجموعه‌ی شش‌کتابی منتشر شده و چند مجموعه نیز در حال چاپ است.

* سواد خواندن: همان‌طور که در جزوه‌ی ۳۳  آمده است هر قسمت از این کتاب‌ها که مربوط به یک مبحث درسی است، از دو بخش مجزا تشکیل شده است. ابتدا متن داستان است که از یک منبع اصیل ادبی اقتباس و ویرایش تطبیقی شده است. نحوه‌ی کار با این کتاب‌ها در جزوه‌ی مربوطه به دانش متن‌خوانی آمده است.

* یادگیری متقاطع: ساختار کتاب‌های یادگیری متقاطع در جزوه‌ی چهارم همین گروه آمده است. به ازای هر مبحث یک جدول کودکانه ۷ × ۷ کلمات متقاطع طراحی شده است.

توضیح زیادی برای این کتاب‌ها (علاوه بر آن‌ها) لازم نیست و همان‌طور که توضیح داده‌ایم هم به عنوان پیش‌خوانی و هم به عنوان مرور کاربرد دارد.

* فلسفیدن: در مورد این کتاب‌ها نیز در جزوه‌ی پنجم به اندازه‌ی کافی توضیح داده شده است.

تاکید می‌کنیم که هدف اصلی به چالش کشیدن مباحث درسی است و دقت کنید که همه‌ی پاسخ‌های دانش‌آموزان می‌تواند (و بهتر است) به عنوان پاسخ صحیح ارزیابی شود.

هدف همان است که هر موضوع از جوانب دیگر نیز نگریسته شود.

زمان‌بندی کار با شش‌کتاب‌ها

کار با شش‌کتاب‌ها باید با توجه به زمان‌بندی تدریس خود کتاب‌های درسی انجام شده به طور تقریبی چنین می‌شود و در هشت مرحله (که هر کدام حدودا در یک ماه از سال می‌شود)

۱٫ فارسی (فصل۱)/ علوم (فصل۱)/ ریاضی (فصل۱)/ علوم (فصل۲)

۲٫ فارسی (فصل۲)/ علوم (فصل۳)/ ریاضی (فصل۲)/ علوم (فصل۴)

۳٫ فارسی (فصل۳)/ علوم (فصل۵)/ ریاضی (فصل۳)/ علوم (فصل۶)

۴٫ فارسی (فصل۴)/ علوم (فصل۷)/ ریاضی (فصل۴)/ علوم (فصل۸)

۵٫ فارسی (فصل۵)/ علوم (فصل۹)/ ریاضی (فصل۵)/ علوم (فصل۱۰)

۶٫ فارسی (فصل۶)/ علوم (فصل۱۱)/ ریاضی (فصل۶)/ علوم (فصل۱۲)

۷٫ فارسی (فصل۷)/ علوم (فصل۱۳)/ ریاضی (فصل۷)/ علوم (فصل۱۴)

شما بنویسید:

آیا می‌توانید یک مبحث درسی را مثال بزنید که محتوای آن به زندگی ربط نداشته باشد و ما نتوانیم با موضوع‌های دیگر (طبق فرمولی که شش‌کتاب‌ها بر طبق آن تولید شده‌اند) سراغ آن برویم و برای دانش‌آموزان حلاجی‌اش کنیم؟