چه کار کنم درس را یادش نرود؟

اصطلاح درس خواندن و ترکیب‌های مشابه آن مانند درس‌خوان و … اشتباهی رایج و بسیار مصطلح است که بسیار غلط است. درس فقط خوانده نمی‌شود، خوانده‌‌شدن یک درس بخش بسیار کوچکی از روند یادگیری و درگی شدن با یک درس است.

درس با همه‌ی حواس‌های ما مشاهده می‌شود و باید مشاهده شود، شنیده شود، دیده شود، حتی بوییده و لمس شود. یعنی همه‌ی حواس ما نسبت به چیزی که می‌خواهیم یاد بگیریم فعال باشند.
مهم‌تر از همه این است که ما باید درس را تجربه کنیم و آن ‌را به شکل تجربه‌ای شخصی درآوریم. باید درس را در عمل به کار ببندیم تا هرگز از یادمان نرود.
والدین می‌گویند درس را می‌خواند ولی یادش می‌رود. انسان چیزی را که با آن درگیر بوده است، ولو ظاهرا به شکل همان خواندن ساده، هیچ‌وقت فراموش نخواهد کرد. هر چیزی که انسان دیده، شنیده و تجربه کرده باشد؛ در جایی از مغزش ثبت و ضبط می‌شود. ای‌که می‌گوید به یاد ندارد، به این دلیل است که نمی‌تواند آن را فراخوانی کند به خاطر دارد اما نمی‌تواند چیزی را که در یادش است، فراخوانی کند. چون کانالیزه شدن مطلب در ذهن یا انجام نشده یا به طرزی ناصحیح بوده است.

آشنایی با کاربردهای هر درس

می‌گویند چه کنیم؟ مگر شما باید کاری کنید؟ برای این‌که دانش‌آموز هر زمان لازم بود، بتواند درسی را از ذهنش فراخوانی کند و در زندگی به کار ببندد، باید قبل از آن با کاربردهای مختلف آن درس در زندگی آشنا شده باشد.
تا درسی را به‌طور کاربردی در زندگی یاد نگیریم نمی‌توانیم مطمئن باشیم که از آن درس می‌توانیم هر زمان که نیاز داشتیم و به هر نحوی که می‌خواهیم، استفاده کنیم. یعنی اگر درس را به‌طور کاربردی نیاموخته باشیم، می‌توانیم بگوییم آن‌را یاد نگرفته‌ایم.

چگونه هر درس را همراه با کاربردش در زندگی یاد بگیریم؟

مادر یا پدر محترم یا مربی ممکن است سوال کند چگونه می‌شود مباحث درسی ر ا همراه با کاربردهایشان در زندگی یاد گرفت؟
آیا همه‌ی مباحث درسی در زندگی کاربرد دارند؟
چون در ذهن همه می‌آید که مثلا اگر بخواهد مبحث مغناطیس را بخواند، یک قطب نما برمی‌دارد، براده‌ی ‌آهن جذب می‌کند و این می‌شود کاربردی کردنش. اما اگرچه قضیه به این راحتی نیست ولی در عمل خیلی راحت‌تر از این است!
در مورد همه مباحث درسی در مقطع دبستان، بدون استثنا این کار امکان پذیر است که ما آن‌ها را به صورت کاربری شده یاد بگیریم.
اما از چه طریقی؟ چه کاری انجام دهیم؟

سه روش برای یادگیری کاربردی مباحث درسی

کاربردی کردن یادگیری هر مبحثی را با سه روش می‌توان انجام داد.

روش اول: خودتان جست‌وجو کنید

این‌که شما یکی یکی همه‌ی مباحث درسی علوم، ریاضی، فارسی و … را که در برنامه‌ی درسی فرزندتان است، با دقت بخوانید، جست‌وجو کنیدتا کاربردهای مختلف هر کدام از مباحث درسی را در زندگی پیدا کنید. سپس دانش‌آموز را راهنمایی کنید که هر مبحث درسی را با کاربردهایش یاد بگیرد و در آن‌ها دقت کند و هر مفهوم را در کاربردهایی که دارد، به کار بگیرد.
به او یاد دهید که چگونه می‌تواند همه‌ی مباحث درسی را مشاهده کند، بشنود، ببیند و لمس کند. به او بیاموزید که چگونه می‌تواند هر مبحث درسی را خودش تجربه کند.
دانش‌‌آموز می‌تواند با راهنمایی شما این کار را در مورد همه‌ی مباحث درسی انجام دهد. مثلا در مورد همان مبحث مغناطیس که در بالا آمد، آهنربایی تهیه کنید و از او بخواهید که در عمل، تجربه کند که چگونه با آهنربا می‌تواند اجسام فلزی را به حرکت درآورد یا جذب کند. بعد می‌توانید به وسایل برقی خانه برسید که مثلا آهنربا چگونه در ماشین لباسشویی و … استفاده شده است. هم‌چنین می‌توانید به مهم‌ترین اثر مغناطیس اشاره کنید که بدون آن شاید اصلا زنددگی انسان شکل نمی گرفت: جاذبه‌ی مغناطیسی هسته‌ی زمین.

پس راه اول این است که شما تک تک این‌ها را پیدا کنید و روی آن‌ها کار کنید. زیرا دانش‌آموز همه‌ی مباحث درسی را در زندگی یاد می‌گیرد. در این مورد شعرها و حکایت‌های زیادی وجود دارد. می‌گویند آموزگار اصلی روزگار است. هر که ناموخت از گذشت روزگار / هیچ ناموزد ز هیچ آموزگار.
اگر هر دانش‌آموزی بتواند با کابردهای مباحث درسی در زندگی آشنا شود هیچوقت امکان ندارد آن‌ها را فراموش کند.
متداول ترین و ساده ترین کاربرد مباحث درسی مربوط می‌شود به علوم که آزمایشگاه علوم و وسایل و … اما همه چیز را نمی‌شود در آزمایشگاه بررسی کرد حتی همه چیز خود درس علوم را هم نمی‌شود در آزمایشگاه بررسی کرد. اما همان‌طور که در بالا اشاره شد، آزمایشگاه اصلی زندگی است. در زندگی می‌شود همه‌ی این کاربردها را پیدا کرد و همه‌ی این مباحث درسی را از مغناطیس گرفته تا آشیانه‌ی پرندگان، بهداشت، اندام‌های بدن، اخلاق و همه‌ی مباحث درسی دیگری که در کتاب‌های درسی می‌خوانند. کاربرد همه‌ی مباحث را می‌شود در زندگی پیدا کرد.
اما چگونه دانش‌آموزان می توانند همه‌ی مباحث درسی را از طریق کاربردهایی فرا گیرند که در زندگی دارند؟
مانند داستان موش و گربه است. اگردن گربه‌ زنگوله باشد، موش‌ها می توانند نزدیک‌شدنش را بفهمند و به موقع فرار کنند. اما مشکل این است که
کدام موش می‌تواند زنگوله را گردن گربه ببندد؟ مفهوم کلی‌اش این است که راه حلی بسیار خوب جواب می‌دهد. همه هم آن‌را قبول دارند؛ اما چه کسی آن‌را اجرا کند؟
روش اول که در بالا آمد، بسیار راه خوب و مؤثری‌ست اما شاید بعضی‌ها نتوانند این کار را بکنند و وقت و انرژی را نتوانند صرف کنند و گردن همه‌های گربه‌های مباحث درسی زنگوله ببندند. اما خوش‌بختانه روش دیگری هم وجود دارد.

روش دوم : شش‌کتاب‌های دبستانک

راه حل دوم کتاب‌های دبستانک است. شش‌کتاب‌های دبستانک را تهیه کنید و از طریق آن‌ها برای فرزندانتان را با کاربردهای مباحث درسی آشنا کنید. نشر دبستانک گردن همه‌ی مبحث‌های درسی همه‌ی کتاب‌های درسی، زنگوله است!
آن هم نه یک زنگوله. گردن هر مبحث درسی پنج زنگوله بسته شده است!
تا به حال پنج مجموعه از شش‌کتاب‌‌های دبستانک منتشر شده است. یکی از برگ برنده‌های نشر دبستانک، همین شش‌کتاب‌ها هستند. کتاب‌هایی که ساختار به‌ظاهر ساده‌ای دارند. اما این ساختار برای شما ساده است که می‌خواهید از آن‌ها استفاده کنید؛ تولیدشان بسیار پرکار بوده است.

شش کتاب سواد خواندن

شش کتاب سواد خواندن شامل داستان‌هایی است از فرهنگ غنی ایران در شاهنامه فردوسی، مثنوی مولانا، کلیله و دمنه و …
به ازای هر یک از مباحث درسی در پایه‌های درسی به‌خصوص در سه کتاب علوم و ریاضی و فارسی، یکی از داستان‌های آن کتاب‌ها گرفته شده و کارهایی روی آن‌ها انجام شده است.
کاربرد این کتاب‌ها این است که سواد خواندن دانش‌آموز افزایش پیدا می‌کن. یعنی توانایی‌اش در خواندن، درک و تفسیر و ارزیابی متن‌های مطالعه‌شده بیشتر می‌شود. این‌ها مهم‌ترین کاربردهای یادگیری هر مبحث درسی است.
به ازای هر کدام از این داستان‌ها و هر کدام از مباحث درسی داستانی انتخاب شده است که موضوع آن، موضوع همانمبحث درسی است. مثلا اگر درباره‌ی آشیانه‌ی پرندگان است، داستانی انتخاب شده که مربوط به آشیانه پرندگان است. درباره‌ی سایر مباحث نیز به همین ترتیب عمل شده است.

---

---

شش کتاب سواد فلسفیدن

یکی دیگر از مجموعه‌های شش‌کتابی، فلسفیدن است که همه‌ی مباحث درسی را به چالش می‌کشد. در مورد همان مغناطیس سوال‌هایی در ذهن دانش‌آموز شکل می‌گیرد که مثلا چرا قطب شمال و جنوب هم‌دیگر را جذب می‌کنند؟ چرا دو قطب هم‌نام، هم‌دیگر را دفع می‌کنند؟ آیا نمی‌شود طور دیگری به آن نگاه شود و …
به چالش کشیدن مباحث درسی و چون و چرا کردن درباره مباحث درسی یکی از بهترین کاربردهایی است که می‌توانیم برای هر مبحث درسی داشته باشیم، دانش‌آموزی که مبحث درسی کتابش را به چالش می‌کشد، چون و چرا می‌کند و به دنبال پاسخ می‌رود، به هیچ وجه امکان ندارد آن مبحث درسی را فراموش کند.

---

---

شش کتاب یادگیری متقاطع

یکی دیگر ازمجموعه‌های شش‌کتاب‌های دستانک، شش‌کتاب یادگیری متقاطع است. هر یک از شش کتاب یادگیری متقاطع مجموعه‌ای از جدول‌های کلمات متقاطع است. در هر جدول (که هر کدام به مبحثی مربوط است)، شرح و کلمات پاسخ، همان کلمات کلیدی است که دانش‌آموز در آن مبحث درسی خوانده است و مفاهیمی که دانش‌آموز با آن‌ها در آن مبحث روبه‌رو می‌شود. وقتی به آن جدول پاسخ می‌دهد و جدول را حل می‌کند، متن پاسخ‌نامه نیز در اختیار اوست و می‌تواند از پاسخ‌نامه هم برای مواردی که نمی‌داند استفاده و مرور کن.
کار با کتاب‌های یادگیری متقاطع بسیار مفرح است.

---

---

شش کتاب گردشگری

مجموعه‌ی دیگر شش کتاب‌های گردشگری است. آموزش گردشگری در واقع آموزش بوم‌گردی و زیست بوم گردی با نگاه به حفظ محیط زیست است.
دانش‌آموز زمانی که مطالب کتاب گردشگری را می‌خواند، در عین این‌که مطالب درس برایش تعمیق پیدا می‌کند، مفاهیم را بیشتر و بهتر متوجه می‌شود، چالشی که با این موضوع گردشگری دارد، باعث می‌شود خود آن درس را هرگز فراموش نکند.
علاوه بر این‌ها کتاب‌های گردشگری دو فایده‌ی دیگر هم دارند. اول این‌که صنعت گردشگری می‌تواند و باید در آینده‌ای نه چندان دور، به صنعت اول کشور تبدیل شود و در نتیجه دانش‌آموزانی که در دوران دبستان پله به پله و پایه به پایه با گردشگری توین آشنا شده‌اند و چشمشان و ذهنشان دنبال یافتن منابع گردشگری در منطقه‌ی خودشان و تبدیل آن‌ها به جاذبه‌های گردشگری بوده است؛ بهترین و مناسب‌ترین افرادیخواهند بود که عهده‌دار تصدی مشاغل خوب و پردرآمد گردشگری در آینده‌ی ایران خواهند بود. فایده‌دیگر آن‌که این شش کتاب که هر کدام برای یکی از پایه‌ها هستند، به نح.ی علمی و کاملا نیز عملی، راه و رسم تحقیق و پژوهش را از همین دوران دبستان به دانش‌آموزان آموزش می‌دهند.

---

---

شش کتاب شطرنج

دبستانک شش‌کتابی دیگر هم دارد که آموزش شطرنج است. ساختار این کتاب مقداری با شش‌کتاب‌های دیگر متفاوت و فقط هم‌خوان با مباحث درس علوم است. این نکته را هم باید اضافه کرد که آموختن بازی شطرنج و انجام آن نقش مهمی در پرورش فکری و خلاقیت دانش‌آموزان دارد.

---

---

حالا کدام روش بهتر است؟

به‌نظر شما کدام راه بهتر است؟ این‌که بنشینید تک به تک مباحث درسی را بخوانید و کاربرد آن‌ها را در زندگی پیدا کنید و در نظر داشته باشید این کاربردها باید حتما جذاب باشند، یعی قرار است از خود درس هم جذاب‌تر باشند؛ مثلا کاربرد مغناطیس در زندگی باید از خود درس مغناطیس جذاب‌تر باشند. ا ین راه بهتر است؟ یا اینکه شش کتاب‌های دبستانک را بگیرید و مقدمه‌ی درس‌ها را بخوانید . به دانش‌آموز توضیحشان دهید و از آن‌ها استفاده کنید تا فرزندتان درس را با کاربردهایش در زندگی فرا گیرد.
حدس می‌زنم حالا می‌گویید منظور ما این است که کتاب‌های دبستانک را تهیه کنید، اما بین دو روش یادشده، روش سوم بهتر است!‍

روش سوم: خودتان + دبستانک

با اختلاف بسیار زیاد اگر خودتان بتوانید دانه به دانه کاربردهای مباحث درسی را در زندگی به خوبی پیدا کنید و با فرزندتان کار کنید، تاثیر بسیار زیادی خواهد داشت و خیلی خوب است. اما کار آسانی نیست. این در واقع ساختن چرخ توسط شماست. که خوب است؛ منتهی فعلا از چرخ اختراع شده استفاده کنید. شاید برایتان به صرفه باشد. اما نه این‌که همه‌ی کار را به کتاب‌های دبستان واگذارید و خودتان کاری نکنید.
بسیار بهتر و عالی‌ست اگر هر دو کار را با هم انجام دهید. یعنی هم مقدمه‌ی کتاب‌ها را به روشنی برای دانش‌آموز توضیح دهید و هم خودتان به دنبال یافتن برخی کاربردهای دیگر مباحث درسی حداقل در مورد بعضی‌هایشان باشید

و سخن پایانی

امیدواریم بتوانید هر کدام از این سه راه را انتخاب می‌کنید، این مسئله را در نظر داشته باشید که تا دانش آموز درسی را در زندگی از طریق کار و درگیر شدن با آن فرا نگیرد، محال است که آن درس را یادش بماند. حتی اگر یادش هم بماند، طوطی‌وار است. به شکل به‌خاطر سپردن و حفظ کردن و چیزهایی از این قبیل است.
این درس‌ها به‌خصوص کتاب علوم دبستان بسیار کتاب‌های خوبی هستند. کتاب‌های درسی علوم نسبت به همه‌ی کتاب‌های درسی بهتر است اما این درس باید در زندگی و با آزمایش فراگرفته شود. توجه کنید که در این آزمایش‌ها و کاربردهای علوم در زندگی، یا مثلا چالشی که دانش‌آموز با فلسفیدن می‌کند، اصلا مهم نیست که به چه جوابی می‌رسد. مهم این است که او بتواند با این مفاهیم درسی چالش انجام دهد. چون و چرا کردن یاد گیرد و درگیر شود. ممکن است به جواب دیگری برسد. اما هیچ معلوم نیست که جواب دیگری که فرزند شما به آن می‌رسد، درست نباشد و جواب من درست باشد.ممکن است برعکس باشد. اصلا فرایند پیدا کردن پاسخ مهم است نه خود پاسخ. به تعداد انسان‌های روزگار نظر و پاسخ وجود دارد.

نویسنده: سیدرضا تهامی