آموزش ساعت به کودکان

برخی مادران و پدران از این‌که فرزندشان به خوبی ساعت را یاد نمی‌گیرد و وقت‌های مختلف را قاطی می‌کند و مثلا تفاوت ساعت یک ربع به دو را با ساعت دو و ربع متوجه نمی‌شود ناراحت هستند. یا از این‌که فرق بین عقربه‌ی ساعت‌شمار و دقیقه‌شمار را متوجه نمی‌شود. یا این‌که وقتی عقربه‌ی کوچک (ساعت‌شمار) بین ۳ و ۴ قرار دارد چرا باید بگوییم سه و فلان دقیقه؟ پس چرا بعضی وقت‌ها می‌گوییم فلان دقیقه به چهار؟

برخی دانش‌آموزان مثلا با اعداد روی صفحه که فارسی نیستند مشکل دارند.

و از این قبیل مشکلات که باید کمک کنیم تا رفع شوند.

آیا می‌خواهید او ساعت را درست یاد بگیرد؟

بله. خب معلوم است که چنین چیزی می‌خواهید وگرنه این‌جا و مشغول خواندن این مطلب چه می‌کنید!

به هر حال این کار ۷ مرحله دارد که همه‌ی مراحلش هم بسیار ساده است.

مثل آب خوردن

اگر سعی کنید به ترتیب پیش بروید، فرزندتان زودتر یاد می‌گیرد. البته فعلا خودتان به‌تنهایی این مراحل را بخوانید و کارهایی را که لازم است، انجام دهید. سپس نوبت کار با فرزندتان هم می‌رسد. 

قبل از هر چیز تاکید می‌کنیم که همه‌ی این مراحل، هم‌چنین مراحل یک بازی نشاط‌آور هستند که می‌توانید با فرزندتان انجام دهید. اما فلا خودتان این مراحل را بخوانید:

مرحله‌ی اول

در نخستین مرحله باید مطمئن شوید و کاملا هم مطمئن شوید که یاد گرفتن ساعت اصلا مهم نیست وتازه  اصلا سخت هم نیست.

چرا مهم نیست؟ چون اگر هم یادش ندهید و به او گیر ندهید، به معلمش هم بگویید لطفا در امور ساعت کاری با او نداشته باشد، خود دانش‌آموز به تدریج و در تعامل با دیگران (هم‌کلاسی‌ها، بستگان و …) ساعت را یاد می‌گیرد و مشکل فعلی‌اش در این دوره‌ی زمانی هیچ تاثیری در زندگی‌اش نمی‌گذارد. پس ابتدا مطمئن شوید یادگیری ساعت اصلا چیز مهمی نیست.

مرحله‌ی دوم

خودتان شروع کنید. سعی کنید درباره‌ی جزییات ساعت و عناصری که در آن وجود دارد و شکلش و … این چیزها فکر کنید.

لطفا نخندید! عصبانی هم نشوید! واقعا این کار را بکنید و مراحل بعدی را که بخوانید متوجه می‌شوید بعضی‌هایتان شاید ساعت را کاملا نمی‌شناختید!

حالا برویم سراغ مراحل بعدی.

مرحله‌ی سوم

ساعت را به شکل متعارف و معمولی آن یعنی به شکل دایره در نظر بگیرید. به یک ساعت دایره‌ای شکل ترجیحا دیواری خیره شوید. آیا می‌توانید تصور کنید از همین وسیله‌ی به ظاهر معمولی (و البته دقیق) که ظاهرا هیچ ربط مهمی با «ریاضی» ندارد، چه‌قدر مفاهیم و آموزه‌های مختلف ریاضی بیرون می‌آید؟ بله. از همین ساعت!

همین ساعت ‌که در مرحله‌ی اول گفتیم مطمئن شوید که یاد گرفتن خواندن آن اصلا مهم نیست و …

خب، آن مرحله‌ی اول بود و حالا در مرحله‌ی سوم هستیم! باید همین‌طور که به ساعت خیره شده‌ایم و کم‌کم مفاهیم ریاضی را در آن کشف می‌کنیم (که البته همه را از قبل بلد بوده‌ایم!)، متوجه می‌شویم که ساعت خیلی مهم است. البته به خاطر همین مفاهیم ریاضی، نه فعلا برای شناختن وقت.

کدام مفاهیم ریاضی؟ (فرزندتان بعضی‌ها را همین امسال و برخی را بعدا یاد می‌گیرد.)

خیلی مفهوم‌ها را از همین ساعت می‌توانیم دربیاوریم. چندتایی‌اش را می‌نویسیم.

– اگر از عدد ۱۲ به عدد ۶ خطی فرضی تصور کنیم صفحه‌ی ساعت به دو قسمت مساوری تقسیم می‌شود. دو تا نصف دایره که هر کدام ۱/۲ سطح ساعت هستند، یعنی ساده‌ترین کسری که هنگام خواندن مفهوم کسر یاد می‌گیریم. آن هم با حرکت روی دایره. این‌که آن چیزی که پیموده‌ایم کمان با اندازه‌ی ۱/۲ است.

– اگر از ۳ به ۹ خط فرضی دیگری تصور کنیم. هر کدام از آن دو تا نصف دایره باز هم نصف می‌شوند که هر قسمت جدید ۱/۲ نصف دایره است و ۱/۴ تمام دایره.

– خط دومی هم مثل خط اولی دایره را به دو تا نیم دایره تقسیم می‌کند.

– اگر از عدد ۱۲ روی محیط دایره شروع کنیم و بیابیم تا به ۶ برسیم. (روی کمان سمت راست) و دفعه‌ی بعد از ۳ شروع کنیم تا به ۹ برسیم، در هر دو دفعه مسافت یکسانی را پیموده‌ایم. یعنی می‌توانیم فرض کنیم که نیم‌دایره طرف راست (همان کمان) دوران کرده چرخیده و به شکل نیم‌دایره‌ی پایینی درآمده است.

اگر باز هم، همان‌قدر بچرخد حالا می‌شود نیم‌دایره‌ی سمت چپ. اگر باز هم همان‌قدر بچرخد می‌شود نیم‌دایره‌ی بالایی. یعنی این کمان همان کمان اولی‌ست که دارد دوران می‌کند.

به این ترتیب می‌توانیم ساده‌ترین مثال‌های بحث دوران را در همین ساعت ببینیم.

(بعدا مثال‌های پیشرفته‌تر آن را نیز می‌توانیم ببینیم.)

– اگر هر یک از کمان‌های ۱/۴ ها را در نظر بگیریم (مثلا ۱/۴ سمت راست و بالا) و بعد روی دور ساعت در آن قسمت (یعنی روی کمان ۱/۴) دو تا نقطه بگذاریم که فاصله‌ی نقطه‌ی اول با عدد ۱۲ و فاصله دو نقطه با هم و فاصله‌ی نقطه‌ی دوم با عدد ۳ هر سه مساوی باشد. اگر از این دو نقطه دو خط فرضی تصور کنیم که به مرکز ساعت وصل شده‌اند حالا این ۱/۴ صفحه تبدیل به سه قطعه‌ی مساوی می‌شود که هر کدام از آن‌ها ۱/۲ آن ۱/۴ است و ۱/۱۲ سطح ساعت. یعنی کمان ۱/۱۲ را هم می‌بینیم.

– اگر در هر چهار تا یک چهارم، کار فوق را تکرار کنیم حالا ۱۲تا قطعه داریم که هر کدام یک کمان دارند. ما می‌دانیم (و خودمان قبلا در دبستان خوانده‌ایم) که ۱/۴ را  اگر تقسیم بر ۳ کنیم هر قسمتش می‌شود ۱/۱۲٫ یعنی همان مفهومی را که خودمان در دبستان خوانده بودیم داریم به طور واضح می‌بینیم.

* توجه: حوصله کنید همه‌ی این چیزهای ساده و بدیهی که بلد بودید ولی دارید می‌خوانید بعد در تعامل با فرزندتان و برای بحث در مورد مفهوم‌های ریاضی به دردتان می‌خورد. فعلا کمی حوصله کنید تا جلو برویم.

نه پشیمان شدم. لازم نیست بیش از این جلو برویم و مثلا بگوییم چگونه هر قطعه را می‌توانیم به ۵ قسمت مساوی تقسیم کنیم که هر قطعه کوچکترش می‌شود ۱/۵ آن قطعه و ۱/۶۰ کل دایره (کمان ۱/۶۰ ) و این بحث را ادامه بدهیم. چون خود شما می‌توانید همین‌طور که به ساعت نگاه می‌کنیم کلی مفهوم ریاضی را از آن کشف کنید مثلا اعداد مرکب سه قسمتی و جمع و تفریق آن‌ها که بعدا فرزندتان همه‌ی آن‌ها را می‌خواند.

مرحله‌ی چهارم

برای آن‌که آن مفهوم‌های ریاضی را بهتر ببینیم می‌توانیم یک مقوا برداریم و شکل ساعت را روی آن بکشیم (قبلش باید آن را به شکل دایره درآورده باشیم!) و شروع کنیم همین مفاهیم را و مفاهیم بعدی را که به ذهنتان می‌رسد. روی آن صفحه‌ی مقوایی پیاده کنیم که دستمان هم بازتر باشد. دیگر تصور نمی‌کنیم بلکه همه‌ی آن‌ها را یکی‌یکی می‌کشیم. توجه کنید که همه‌ی این کارها را خودمان انجام می‌دهیم و فعلا کاری به دانش‌آموز نداریم. در واقع داریم برایش اسباب بازی درست می کنیم!

مرحله‌ی پنجم

حالا وقتش است که دانش‌آموز را صدا کنیم. ابتدا همه‌ی چیزهایی را که درست کرده‌اید (مقوا و …) را یک‌جا پنهان کنید. زیر فرش یا تخت یا جای دیگر.

 بعد از مرحله‌ی اول تا چهارم را این‌بار با فرزند خود طی کنید. یعنی اول مطمئن شوید که او مطمئن شده که یادگیری ساعت مهم نیست و بعد به همان ترتیب دوتایی جلو بروید و در مرحله‌ی چهارم آن کارها با مقوا را دوتایی انجام دهید. البته با مقوای دیگری که دوتایی با فرزندتان درست کرده‌اید (آن مقوای قبلی و تکه‌هایش هنوز پنهان هستند!

مرحله‌ی ششم

حالا می‌توانید مرحله‌ی سوم را کمی پیش ببرید و مثلا بگویید بیا فرض کنیم که آن کمان مربوط به هر قطعه را که اندازه‌اش ۱/۱۲ بود (اگر این کسرها را متوجه نمی‌شود عیبی ندارد. فقط یک کوچولو یعنی کمی به او توضیح دهید که ۱/۱۲ یعنی یک قسمت از ۱۲ قسمت.

هر چه‌قدر متوجه شد کافی‌ است؟ بله. نمی‌خواهیم که تا حد ارشمیدس پیش برود.

آن کمان ۱/۱۲ را به ۵ قسمت مساوی تقسیم کنید تا هر کدام از آن‌ها بشود کمان ۱/۶۰٫

تکرار می‌کنیم که اصلا لازم نیست دانش‌آموز همه‌ی این کسرها را متوجه شود و درک کند همین‌قدر بگویید ۱/۶۰ یعنی یک قسمت از ۶۰ قسمت، کافی است. بگویید و رد شوید. بعدها در درس‌های مربوطه همه را می‌خواند (و این بازی در آن‌زمان به یادش خواهد آمد و خیلی بهتر یاد می‌گیرد.)

مرحله‌ی هفتم

می‌توانیم حالا روی همه‌ی این قطعه‌ها اسم بگذاریم مثلا بگوییم آن کمان ۱/۴ یعنی یک ربع و تاکید کنید که آن ع واژه‌ی ربع را تلفظ کند و نگوید رب! این‌طوری بعدا کمتر یک ربع به فلان ساعت را با یک ربع بعد از فلان ساعت اشتباه می‌کند. شاید دیگر اصلا اشتباه نکند.

بعد بگوییم آن کمان‌ها یک کوچولوی  هر کدام اسمشان دقیقه است. پس کمان هر قطعه می‌شود ۵ دقیقه کمان ربع هم می‌شود ۱۵ دقیقه. پس اگر از ۱۲ تا ۶ بیابیم می‌شود ۳۰ دقیقه. اگر از ۱ تا ۷ هم بیاییم می‌شود ۳۰ دقیقه و همین‌طور از هر عدد تا هر عدد بروید و ببینید که فاصله‌ی هر کدام چند دقیقه است.

دقت کنید: داریم بازی می‌کنیم. از بازی هم لذت می‌بریم. (شرط موفقیت در این بازی همین لذت بردن است.)

مرحله‌ی هشتم

در واقع کار ما در همان مرحله‌ی ۷ تمام شده است! مرحله‌ی هشتی وجود ندارد! چون می‌خواهیم به دانش‌آموز مجددا یادآور شویم که یادگیری ساعت اصلا اهمیتی ندارد و فقط داشتیم بازی می‌کردیم.

راستی! می‌توانیم به او بگوییم برود یک ساعت مقوایی دست کند و همه‌ی آن عددها را روی آن بنویسد و یادش بدهیم که چگونه دو تا عقربه‌ی مقوایی هم درست کند و چه کار کند تا آن‌ها بتوانند روی هم و دور صفحه بچرخند. لازم نیست این‌جا بنویسیم. خودتان بلدید.

این‌طوری می‌توانیم بازی را یک مرحله جلو ببریم و با آن ساعت مقوایی، مدام از هم ساعت بپرسید و هی روی آن ساعت مقوایی نشان دهید.

بازی دلچسبی است. ساعت را هم یاد نگرفت عیبی ندارد. همین که از بازی لذت ببرد کافی‌ست.

از آن کسرها و دوران و سایر چیزهایی که به مراحل ۷گانه اضافه کرده‌اید (گفتیم که مرحله‌ی ۸ نداریم!) اگر زیاد متوجه نشده عیبی ندارد. همین که شنیده باشد کافی‌ست بعدا یاد می‌گیرد.