در اهمیت پژوهش

میل به پژوهش و یاد گرفتن روش‌های درست تحقیقی، پایه‌ی اصلی یادگیری است. آن یادگیری که بخواهد در زندگی ما موثر باشد و شرایط بهتری را برای خودمان، شهرمان، سرزمینمان و جهان ایجاد کند بدون تحقیق و پژوهش مفید نخواهد بود و برای این‌که پژوهشگر خوبی باشیم باید به پژوهش علاقه‌مند شویم و باید با روش‌های درست تحقیق آشنا شویم.

پژوهش و تحقیق، خاصیتی دارد که از بیرون، سخت به نظر می‌رسد اما وقتی به عرصه‌ی آن وارد شدیم و کمی کار کردیم، به شدت مجذوب کشف‌ها و دریافت‌هایی خواهیم شد که جست‌‌وجو و پرسشگری در این عرصه در اختیارمان می‌گذارد.

ما، دانش‌آموزان و پژوهش

بدیهی است که اگر ما خودمان روحیه‌ی پژوهشگری نداشته باشیم و به پژوهش به عنوان رکن اصلی مطالعه و آموزش نگاه نکنیم و روش‌های علمی و صحیح تحقیق را نشناسیم، قادر نخواهیم بود که چنین روحیه و نگاهی را در دانش‌آموزان ایجاد کنیم و چنان روش‌هایی را به آن‌ها بشناسانیم.

معلمی برای من و شما و دیگر معلمان، متاسفانه فعلا نفع مادی آن‌چنانی ندارد که مسائل مالی بخواهد ما را در ادامه‌ی کار و در بهتر شدن روز به روز کیفیت کارمان تشویق کند. اما معلمی چیزهایی دارد که حس و لذتی را در انسان برمی‌انگیزد که با میلیاردها تومان نیز به دست نمی‌‌آید. البته دعا، آرزو و تلاش می‌کنیم که حقوق مادی و معنوی معلمان از سوی مسئولان کشوری و منطقه‌ای هر چه بیشتر به رسمیت شناخته شود تا معلمان به حق از مرفه‌ترین اقشار جامعه باشند اما تا آن روزهای خوب، ما می‌توانیم در همین شرایط نیز بهترین روزها را برای خودمان رقم بزنیم.

اگر بتوانیم روحیه‌ی تحقیق و پژوهش در مورد همه چیز واداریم و بتوانیم کاری کنیم که دانش‌آموزان با شور و شوق به دنبال پژوهش و تحقیق روند، به نتایجی خواهند رسید که حال و آینده‌شان را صد برابر بهتر می‌کند. آن‌گاه برق شور و نشاطی در چشمانشان خواهیم دید که ما را از هر چیز مادی دیگری در دنیا بی‌نیاز می‌کند.

این کارها و این نتایج همان‌گونه که در بالا آمد، از بیرون و قبل از شروع بسیار سخت و دست‌نیافتنی جلوه می‌کند اما شروع که کنیم همه چیز آسان و لذت‌بخش می‌شود. پس شروع کنیم.

شروع با خانه و سرزمینمان

خانه، مرکز جهان است.

خانه جایی است که با افراد خانواده‌ی خود زندگی می‌کنیم.

خانه، شهر یا روستایی است که با هم‌ولایتی‌ها و هم‌شهری‌های خود در آن زندگی می‌کنیم.

خانه، استانی است که با بخشی از هم‌وطنان خود در آن زندگی می‌کنیم.

خانه، کشورمان است که با همه‌ی هم‌وطنانمان در آن هستیم.

خانه، کره‌ی زمین است که فقط یک عدد از آن داریم!

و باید با همه‌ی توش و توان در حفظ شرایط خوب برای آن کوشا باشیم.

چه شروعی بهتر از تحقیق درباره‌ی خانه‌مان؟

از خانه‌ی خودمان تا سرزمین عزیزمان ایران و تا همه‌ی دنیا.

هر شش خانه‌ای که در بالا آمد، شروع مناسبی برای تحقیق هستند و بهتر است از کوچک‌ترین خانه شروع کنیم و کم‌کم به جست‌وجو در خانه‌های بزرگ‌تر بپردازیم.

انگیزه‌ی پژوهش

دانش‌آموزان (و خود ما) برای انجام پژوهش و تحقیق، نخست باید انگیزه داشته باشیم. انگیزه هم از علاقه می‌آید. ما برای کار در مورد چیزهایی انگیزه می‌یابیم که به انجام آن‌ها علاقه داشته باشیم. یا به موضوع‌های مورد علاقه‌ی ما مربوط باشد.

یکی از دلایل انتخاب «خانه» برای شروع پژوهش همین است. پژوهش در مورد موضوع‌هایی که به خانه‌مان مربوط است و جست‌وجوی چیزهایی که مربوط به خانه‌مان است (در مورد هر شش خانه‌ی قبلی که نوشته شد) و می‌تواند شرایط زندگی در خانه‌مان را بهتر کند. چنین پژوهشی به این دلیل بهتر است که می‌تواند بالاترین انگیزه را در ما ایجاد کند.

روش‌ها و ابزارهای تحقیق

هر پژوهشی مدل خاص خود را دارد که لزوما با پژوهش‌های دیگر یک‌سان نیست. علاوه بر آن این نکته بسیار مهم است که برای دانش‌آموزان دبستانی باید بسیاری از مراحل را ساده و برخی را بسیار ساده کرد.

آنان باید کم‌کم و متناسب با اقدامات و یافته‌های خود به سوی پژوهش‌های پیچیده بروند.

هم‌چنین برای دانش‌آموزان دبستانی، باید کاری کرد که ابزارهای مناسبی در اختیارشان باشد که تا حد امکان کار با آن‌ها ساده باشد.

نشر دبستانک در حال تدوین یک مجموعه‌ی بزرگ ۱۲۵ جلدی است که امیدواریم بزودی منتشر شود. در آن مجموعه که پس از انتشار، یکی دو سری از آن برای هر مدرسه و مرکز آموزشی دیگری از ضروریات آموزش خواهد بود، هم روش‌های تحقیق و هم ابزار مناسب دانش‌‌آموزان دبستانی در دسترس شما خواهد بود.

اما در این مرحله، شما می‌توانید با روش‌های بسیار ساده و با ساده‌ترین ابزارها کار را شروع کنید. پیشنهاد ما برای شروع و تمرین تحقیق و پژوهش برای هر دانش‌آموز خانه‌ی اوست.

بهتر است این تحقیق‌ها به صورت گروهی و در دسته‌های مثلا پنج نفره انجام شود. نخستین مرحله‌ی کار تعیین موضوع پژوهش است و به عنوان اولین ابزار پژوهش می‌توان از مشاهده نام برد.

مشاهده فقط برای دیدن به کار نمی‌رود.

فعل عملکرد سایر حواس نیز هست.

هر گروه می‌تواند در حضور معلم خود، درباره‌ی موضوع تحقیق بحث کند. موضوعی که معلم در اختیار آنان گذاشته است.

در ابتدای کار، معلمان می‌توانند از موضوع‌های زیر یا مانند آن‌ها برای تحقیق استفاده کنند.

– چرا والدین از خوب درس‌خواندن فرزندان خود خوش‌حال می‌شوند؟

– مادرها بیشتر به درس‌ خواندن کودکشان کمک می‌کنند یا پدرها؟

– چه نقاطی از خانه برای درس خواندن بهتر است؟

بدیهی است هر معلم با توجه به شناختی که از محیط کار خود و وضعیت خانوادگی و فرهنگی دانش‌آموزان خود دارد، می‌تواند موضوعات مناسب را انتخاب کند. پس از دو سه بار تحقیق، خود دانش‌آموزان می‌توانند موضوع‌های مورد علاقه‌شان را پیشنهاد و در صورت توافق سایر اعضای گروه و تایید معلم دنبال پژوهش آن بروند.

ساده بودن موضوع‌ها و قابل فهم بودن آن‌ها شرط اصلی است.

در مرحله‌ی بعد تصمیم می‌گیرند که از چه ابزارهایی باید استفاده کنند.

یاد می‌گیرند اطلاعات به دست آمده را چگونه ثبت و در پایان دسته‌بندی کنند.

آن‌ها به تدریج می‌آموزند که مرحله‌ی تحصیل و نتیجه‌گیری از اطلاعات ثبت شده مهم‌ترین مرحله‌ی هر پژوهشی است یا لااقل می‌توان گفت که بسیار مهم است.

در ابتدای کار که دامنه‌ی تحقیق به اولین خانه‌ی دانش‌آموزان محدود می‌شود، پرسش از اعضای خانواده اصلی‌ترین راه کسب اطلاعات و مهم‌ترین ابزار است.

در مرحله‌های بعد که دامنه‌ی تحقیق به شهر یا روستا مربوط می‌شود پرسش از هم‌ولایتی‌ها و هم‌شهری‌ها و بستگان و دوستان نیز اضافه می‌شود. به همین ترتیب دامنه و تنوع موضوع‌های تحقیق نیز افزوده می‌شود.

باید توجه داشت که پرسش از دیگران تنها ابزار تحقیق نیست. رفتن و دیدن و شمردن و اندازه گرفتن و بوییدن و لمس کردن و …

نیز مطالعه و جست‌وجوی رایانه‌ای ابزارهایی هستند که به تدریج به آن‌ها خواهند رسید.

یکی دیگر از نکات مهم، پیشنهاد یک موضوع برای همه‌ی افراد یک کلاس است که اما در گروه‌های پنج تایی انجام می‌شود و پس از مرحله‌ی نتیجه‌گیری در هر گروه، نتایج کل کلاس نیز با هم مقایسه می‌شود تا به نتیجه‌های دقیق‌تری برسیم.

در این باره در مرحله‌ی بعد (گفت‌وگو با معلمان در طی اجرای طرح) نکات دیگری نیز بحث خواهد شد.

شما بنویسید:

پاسخ این سوال را برای سرپرست گروه ارسال کنید و جزوه‌ی بعدی را دریافت کنید.

– آیا می‌توانید سه موضوع تحقیق برای گروه‌های تحقیق کلاسی  پیشنهاد کنید؟ (یکی از آن‌ها در مورد «آب» باشد).