برای بهتر نوشتن

یکی از بزرگ‌ترین مشکلاتی که آموزگاران دبستان با آن روبه‌رو هستند و می‌تواند در همه‌ی کارهای آنان تاثیر منفی یا (در صورت موفقیت دو برابر آن) تاثیر مثبت بر همه‌ی کارهایشان داشته باشد، ضعف دانش‌آموزان در خواندن و نوشتن است. این مشکل در همه‌ی مناطق ایران و حتی در استان تهران نیز وجود دارد اما معلمان در مناطقی که دانش‌آموزان با دو زبان مختلف روبه‌رو هستند (زبان مادری + زبان فارسی)، در آموزش خواندن و نوشتن زبان فارسی با مشکل بزرگ‌تری روبه‌رو هستند.

تداخل معانی مفاهیم و شکل کلمه‌های مختلف در دو زبان، باعث گیج شدن دانش‌آموزان می‌شود. بستگی به شیوه‌هایی که آموزگار می‌تواند داشته باشد، این گیجی و تداخل مفاهیم می‌تواند کم‌رنگ شود یا از بین برود و دانش آموز بتواند بر مفاهیم هر دو زبان در حیطه‌ی کلماتی که با آن‌ها سر و کار دارد مسلط شود و نیز می‌تواند هر دم ابهام بیشتری در ذهن او بگستراند تا جایی که یادگیری را رها کند.

یکی از هدف‌های ما باید این باشد که از رویکردهای منجر به نوع دوم هر چه بیشتر فاصله بگیریم و رویکردهای منجر به نوع اول بر تعامل ما و دانش‌آموزان حاکم باشد.

بدیهی است که ضعف در نوشتن به ضعف در خواندن برمی‌گردد. در این‌جا بیشتر به نوشتن می‌پردازیم و به ضعف در خواندن (و به تاکیدهای ویژه‌ برای مناطق دو زبانه در جزوه‌ی دانش متن‌خوانی در کارگاه چهارم بیشتر پرداخته‌ایم).

لزومی ندارد که حتما آن جزوه را زودتر خوانده باشید. در واقع هر کدام (این جزوه یا آن یکی) را زودتر بخوانید تفاوتی ندارد. اما به خاطر داشته باشید که کار شما برای رفع ضعف سواد خواندن در دانش‌آموزان و کار شما برای افزایش توانایی نوشتن آنان، باید هم‌زمان و به طور موازی پیش رود.

رویکرد کلی

همان‌طور که در همان جزوه هم به طور خلاصه‌تر (و با تکرار برخی مطالب این جزوه) آمده است، یادگیری زبان با دو رویکرد کلی تاکنون انجام شده و می‌شود.

الف. شروع یادگیری از حروف، بعد کلمه، بعد جملات و در نهایت مجموعه‌ای از جملات.

ب. شروع از درک کلی پاراگراف، سپس شناسایی و خواندن جمله‌ها، بعد آشنایی با کلمه‌ها و سپس آشنایی با صداها و حروف و …

روش الف، روشی سنتی است که برای کامل شدن نیاز به تکرار و گذشت زمان در مراحل اولیه یعنی حروف و صداها دارد. اما در نهایت کارایی و ماندگاری‌اش در مورد عموم دانش‌‌آموزان بسیار پایین‌تر از روش دوم است.

روش ب، روشی علمی و صحیح است که البته باز هم به تکرار در مراحل اولیه متکی است، منتهی این بار مراحل اولیه شامل درک کلی یک پاراگراف و درک و خواندن جمله‌هاست و هم‌زمان به تدریج با شکل کلمه‌ها نیز آشنا می‌شود.

بدیهی است که شما در آموزشی رسمی و برای اول دبستان باید از روش و برنامه‌ی رسمی آموزش و پرورش تبعیت کنید که ترکیبی از دو روش فوق است.

 اما در مورد کار برای رفع ضعف نوشتن و خواندن در مورد دانش‌آموزان پایه‌های دوم تا ششم، می‌توانید هر چه نزدیک‌تر به روش ب کار کنید.

تفاوت اصلی دو روش

تفاوت اصلی دو روش در نوع نگاه به سیر یادگیری است.

روش سنتی، متکی بر استقراست (از جز، به کل رسیدن)

روش جدید متکی بر قیاس است (از کل به جز، رسیدن)

همان‌طور که می‌دانید روش صحیح و علمی، نگاهی‌ است که بر پایه‌ی قیاس بنا شده باشد و روش استقرایی، نگاهی غیرعلمی به جهان و موضوع است. در مورد خواندن و نوشتن، این تفاوت را به عینه می‌توان مشاهده کرد.

هنگامی که دانش‌‌آموز شروع به یادگیری صداها و حروف می‌کند و می‌خواهد یاد بگیرد که این الف است و آن ب و دیگری … الی آخر، او در مراحل نخست و تا مدت طولانی با شکل‌هایی مواجه است که در دور و برش و اصولا در جهان وجود عینی و مستقل ندارند و مفاهیمی مجرد و ذهنی هستند. همین نکته یادگیری‌شان را با دشواری روبه‌رو می‌کند و هر چه هم مدام تکرار می‌کنند که این «الف» است (اگر چه خواندن و نوشتن آن را یاد می‌گیرند) باز هم آن «الف» برایشان مجسم و عینی نمی‌شود که نمی‌شود.

اما در روش دوم آن‌ها در مراحل اول با چیزهایی روبه‌رو می‌شوند که پیش از دوران مدرسه نیز آن‌ها را می‌شناختند. حالا فقط شکل نوشتن نام آن‌ها را یاد می‌گیرند.

حال ببینیم شما چگونه و با طی چه مراحلی می‌توانید با ضعف دانش‌آموزانی مقابله کنید که تا پایه‌های بالاتر آمده‌اند اما هنوز در خواندن و نوشتن برخی کلمات ساده نیز ناتوانند.

این یادآوری هم ضروری است که در هر حال و در همه‌ی موارد، تجربه‌ی شخصی خودتان می‌تواند کمک مهمی به شما بکند. به شرط آن‌که بخش‌هایی را که با آموزش‌های نوین مغایرت دارند، بتوانید کنار بگذارید.

مراحل متوالی آموزش نوشتن

الف. از جمله‌های ساده شروع کنید.

بدیهی است که برای چنان دانش‌آموزانی و با توجه به سایر موارد، نمی‌توانید از پاراگراف شروع کنید. به همان دلیل نیز که قبلا نوشته شد، نباید از حروف شروع کنید.

ب. یک کار عینی را به نمایش بگذارید.

توسط خود دانش‌آموزان و با استفاده از مقداری وسایل ساده یک کار عینی را به نمایش بگذارید. به نحوی که توضیح انجام آن کار با یک جمله‌ی ساده میسر باشد. جمله‌ای که دانش‌آموزان با دیدن آن کار باید بیان کنند.

بدیهی است که برای دانش‌آموزان دوم به بالا، محدود به استفاده از کلماتی نیستید که حروفش را خوانده باشند. چون این دانش‌آموزان همه‌ی حروف را خوانده‌اند، فقط یاد نگرفته‌اند!

فقط آن‌چه بر آن مجددا تاکید می‌کنیم، ساده بودن جملات و کلمات آن‌هاست.

پیشنهاد ما در این مرحله استفاده از یک پارچ پر از آب و چند لیوان همراه با چند تصویر است که درباره‌اش توضیح می‌دهیم.

در نخستین مرحله، آن کاری که می‌خواهید انجام دهید، می‌توان ریختن آب در یک لیوان باشد. جمله هم می‌تواند چنین باشد.

«آب را در لیوان ریختم.»

پ. برای تفهیم کامل جمله می‌توانید از زبان مادری‌شان کمک بگیرید. البته معمولا دانش‌آموزان پایه‌های بالاتر در حرف زدن به زبان فارسی مشکلی ندارند.

جمله‌ی بالا را توسط یکی از بچه‌ها و با راهنمایی و تصحیح سایرین بالا و منتهی‌الیه سمت راست تخته سیاه (یا وایت‌برد) بنویسید.

ت. دو یا چند عکس دیگر را به ترتیبی قبلا انتخاب کنید و حالا یکی یکی نشان دهید که محتوای آن‌ها به چنین جمله‌هایی (یا مشابه آن‌ها منجر شود.)

– رود آب دارد.  – او آب می‌خورد.

و سایر جمله‌هایی که کلمه‌ی آب داشته باشد. همه‌ی این جمله‌‌ی این جمله‌ها را زیر هم بنویسید (همان دانش‌آموز) و دور کلمه‌ی آب خط بکشید.

همان‌طور که می‌بینید، جمله‌های ساده‌ای انتخاب کرده‌ایم که در آن‌ها کلمه‌ی آب هست. هدف آشنایی با نوشتن همین کلمه است.

وقتی یک دانش‌آموز دارد هر جمله را پای تخته می‌نویسد، سایرین آن جمله را در دفترشان بنویسیند.

ث. همان کارهای مرحله‌ی ت را برای کلمه‌ی دیگری تکرار کنید.

ج. همان کارها را برای چهار یا پنج کلمه در هر روز تکرار کنید. مجموعه‌ی این تمرین‌های نوشتن حدود سی الی چهل دقیقه در روز وقت می‌گیرد و هر روز دانش‌آموزان با چند جمله‌ی ساده آشنا می‌شوند و کلمات معینی را تکرار می‌کنند.

این تمرینات می‌تواند در هر روز یک زنگ در هر ساعت را اشغال کند. در سایر زنگ‌ها به دروس دیگر برسید و آن‌ها را جلو ببرید. یک ساعت در روز برای تمرین نوشتن مناسب است و می‌توانید در دو الی سه ماه آن‌ها را حسابی راه بیندازید.

دقت کنید که آنان در سال‌های گذشته آشنایی مختصری با همه‌ی این جمله‌ها و کلمه‌ها داشته‌اند و چیزهایی در ذهنشان مانده است (اگر چه آن طور یاد نگرفته‌ بودند که از آن استفاده کنند) و این بار سریع‌تر یاد می‌گیرند.

چ. بعد از دو سه ماه که تقریبا راه افتادند و می‌توانستند به راحتی یا با کمی تلاش، جمله‌ها را بنویسند، یک بار به طور کامل از اول تا آخر، همه‌ی حروف الفبا را کار کنید و آن‌ها از هر کدام دو سه خط بنویسند و با صدای بلند بخوانند. این کار آن‌ها را به خنده می‌اندازد که به کلاس اول برگشته‌اند اما می‌توانید برای هر یک از حروف و صداها، شعرهایی بامزه را پیدا کنید که آن نشانه (صدا) در آن چند بار تکرار شده باشد. خواندن دسته‌جمعی و نوشتن یکی دو خط شعر که کاری مفرح است، ماندگاری یادگیری را بیشتر می‌کند (برای این مرحله می‌توانید از شعرهای کتاب‌های پیش آوایی ۱ و ۲/ نشر دبستانک استفاده کنید.)

ح. از این پس بنا به ابتکار خودتان می‌توانید تمرین‌های کوتاهی به آن‌ها بدهید که در هر روز حداقل یک پاراگراف از خودشان بنویسند و به شما نشان دهند. هر چیزی می‌تواند باشد. یک نامه/ یک خاطره/ …

اگر شما بتوانید این برنامه را در کلاس خود پیش ببرید، کاری بسیار بزرگ برای سرزمین‌تان انجام داده‌اید.

درباره‌ی ارزش این کار بعدا دوباره بحث می‌کنیم.

شما بنویسید:

پاسخ این سوال را برای سرپرست گروه ارسال کنید و جزوه‌ی بعدی را دریافت کنید.

چند مثال ساده بنویسید که در آن کلمه‌ی «خرما» به کار رفته باشد و بتوان آن‌ها را پشت سر هم نشان داد و جمله‌ی مربوط به هر کدام را از ساده به دشوار روی تخته سیاه نوشت.