معرفی کتاب برای تقویت خلاقیت؟

یکی از اشتباهاتی که برخی مادران و پدران انجام می‌دهند، جست‌وجوی کتاب‌های خاص برای تقویت خلاقیت فرزندانشان است. آنان بهترین چیزها و نیکوترین آینده را برای فرزندانشان می‌خواهند و به درستی معتقدند که افرادی با خلاقیت بالا، امکان بیشتری برای سهم بردن از موفقیت‌های جهان دارند.
اما این دانسته و حکم صحیح را با روشی اشتباه و از طریقی ناصواب پی می‌گیرند. آنان گمان می‌کنند که کتاب و کتاب‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند بهترین و کوتاه‌ترین راه را برای دستیابی به خلاقیت بیشتر به آن‌ها نشان دهد. و درست در همین نقطه است که برخی به اصطلاح «ناشران» و مثلا «نویسندگان» نیز از این اشتباه بزرگ سود می‌برند و سالانه صدها عنوان کتاب را در صدها هزار نسخه کتاب به ارزشی معادل ده‌ها میلیارد تومان با عنوان‌هایی دهان پرکن و مربوط به آموزش راه‌های رسیدن به خلاقیت روانه‌ی بازار می‌کنند. بسیاری والدین نیز با شوق و ذوق این کتاب‌ها را می‌خرند و خوشحالند که کار باارزشی برای کودکان خود انجام داده اند.

آرزویشان این است که خلاقیت ذهنی فرزندشان رشد یابند و او فردی خلاق شود که بتواند به چستی و چالاکی همه‌ی مسائل زندگی‌اش را حل کند و همه‌ی موانع را پشت سر بگذارد.
آیا در عمل چنین می‌شود؟

🔷 دنبال چه می گردند؟

تاکنون چند بار در جلسات پرتعداد اولیا (و چند باری نیز در جلسات معلمان) از حاضران پرسیده‌ایم که «خلاقیت چیست؟» و متاسفانه هیچ‌گاه تعداد کسانی که پاسخ دقیق یا نزدیک به معنای واقعی خلاقیت را می‌دانستند به تعداد انگشتان دو دست یک نفر نرسیده است.
آنان که دوست دارند خلاقیت فرزندشان را افزایش دهند و برای او تصورات شیرینی در سر می پرورانند، تعابیر یکسانی از نتیجه‌ی کار ندارند و در این که فرزند خلاق‌شده‌شان قرار است چه کارهایی را انجام دهد (یا دقیق‌تر بگوییم: به نمایش بگذارد) با هم اتفاق نظر ندارند و ذهنیت هر گروه، نتیجه‌ی متفاوتی نسبت به سایرین را دنبال می‌کند.

🔻 حل مسائل دشوار؟

خیلی‌ها گمان می‌کنند خلاقیت به معنای حل مسائل دشواری‌ست که از عهده‌ی دیگران برنمی‌آید. این گمان البته مقداری از عناصر واقعیتِ خلاقیت را در خود دارد. کسانی که ذهن خلاقی دارند بهتر از دیگران از پس مسائل دشوار برمی‌آیند. اما تکیه بر این توانایی باعث می‌شود که والدین عزیز، ذهن و روان فرزندانشان رابه طور مکانیکی با همان کتاب‌ها و منابعی پر کنند که همان ناشران و نویسندگان مورد اشاره به بازار می‌ریزند.
مساله‌ی دشوار به شرطی در مراحلی مفید است که در درجه‌ی اول «مساله» باشد. اما بسیاری از این به ظاهر مسائل، اصلا مساله نیستند و به عمد و با ترفندهای خاص، دشوار شده‌اند تا مهم و مفید جلوه کنند.

🔻 تقویت تفکر؟

البته که خلاقیت با تفکر قوی همراه است اما تفکر، مفهومی خاص و جداگانه از سایر فعالیت‌های زندگی انسان نیست و کم تر کاری را بدون تفکر می‌توان به خوبی انجام داد. حتی انجام کارهای روزمره و ساده و تکراری که نیازی به خلاقیت خاصی ندارد، بدون فکر (کم یا زیاد) ممکن نیست. یعنی یعنی تفاوت خلاقیت داشتن و خلاق نبودن، بودن یا نبودن تفکر نیست. از همه مهم‌تر این‌که قبل از تفکر در مورد هر چیزی باید علت و نیازی خاص برای آن وجود داشته باشد. لین نکته از آن موردی‌ست که باید درباره‌اش بسیار بگوییم. البته نه در این یادداشت که هدفی دیگر را تعقیب می‌کند.

🔻 خلق ایده‌های شگفت‌انگیز (محیرالعقول)؟

ایده‌های شگفت‌انگیز و محیرالعقولی که درست هم باشند، معمولا از جانب کسانی صادر می‌شود که خلاق هستند اما عکس آن صادق نیست. بسیاری از کسانی که خلاق هستند و خلاقیت فراوانی هم دارند، اهل صدور ایده‌های محیرالعقول نیستند و فکرشان در فضایی سیر می کنند که کارها و جهان را برای مردم ساده‌تر و بهتر کنند. اگر چیزی واقعا شگفت‌انگیز است دقیقا همین است. برای آنان هیچ چیز شگفت‌انگیزتر از این نیست که در حل مسائل واقعیِ دنیای واقعی از راه‌های موثر و نوآورانه تلاش کنیم.

🔻 کشف راه‌های تازه؟

این جواب بیشتر از پاسخ‌های قبلی به واقعیتِ خلاقیت نزدیک است اما هنوز تا ادای دین به این مفهوم فاصله‌ی زیادی دارد. بله کسانی که ذهن خلاقی دارند بیشتر از دیگران و بهتر از دیگران به دنبال راه‌های تازه برای رفع موانع یا دور زدن آن ها هستند. اما اولا این تعریف بیانگر همه‌ی ویژگی‌های ذهن خلاق نیست و ثانیا همیشه راه‌های تازه به معنای راه‌های بهتر نیست.

🔻 سایر مقاصد

به‌جز چیزهایی که گفته شد و هر کدام مقداری به واقعیت تفکر نزدیک هستند، معانی متفاوت دیگری هم برای خلاقیت گفته می‌شود که از ذکر آن‌ها به دلیل بی‌ربط بودن خودداری می‌کنیم.

ممکن است سوال شود پس خلاقیت واقعا چیست و چگونه می‌توان خلاقیت کودک را کشف و آن را بیشتر کرد. در ادامه به این سوال می‌پردازیم. شناختن خلاقیت و خلاق‌ها کار بسیار ساده‌ای‌ست.
مصداق‌ها و مظاهر ظهور خلاقیت، روزانه در برابر چشمانمان هستند و ده‌ها بار آن‌ها را می‌بینیم.

🔷 خلاقیت واقعا یعنی چه؟

تعریف خلاقیت بسیار ساده و معمولی است:

خلاقیت یعنی نگریستن به مساله‌ای از هزاران مساله‌ی زندگی خودمان و دیگران، از زاویه‌ای که کسی تاکنون استفاده نکرده یا کم‌تر مورد استفاده قرار گرفته است.

با این هدف که راه‌حل‌های بهتری از راه‌حل‌های موجود پیدا و استفاده شود.

🔷 چگونه می‌توان خلاق یا خلاق‌تر شد؟

باز هم بسیار ساده است. با استفاده‌ از تجربه‌های قبلی دیگران و تلاش برای تایید آن تجربه‌ها یا پیداکردن راه‌هایی بهتر.

اکثر تجربه‌های دیگران به شکل کتاب یا مقاله مکتوب شده و باید خوانده یا دقیقا شنیده شوند.
بله باز هم به خواندن کتاب رسیدیم. اما نه آن‌طور کتاب‌ها که مدعی آموزش! خلاقیت هستند.

بلکه هر کتابی که دوست داریم و حاوی تجربه‌های مفید است. هر کتاب علمی، ادبی یا هنری می‌تواند به اندازه‌ی خود ما را در کشف جهان و یافتن شیوه‌های نوین نگرش به مسائل کمک کند.

🔷
✳️ و در درجه‌ی اول …

باید انسان‌ها و جهان و آینده‌ را دوست داشته باشیم. تا حل هر مساله‌ای که به بهبودی حال جهان و انسان‌ها کمک می‌کند، نیاز درجه‌ اول ما باشد. تا این نیاز را حس نکنیم و برایمان مهم نشود، چشمه‌ی خلاقیت به جوشش در نمی‌آید، زوایای تازه را پیدا نمی‌کنیم و راه بهتری را نمی‌یابیم.

اما اشتباه نشود. منظور این نیست که آن مساله و نیاز باید از مهم‌ترین مسائل جهانی یا ملی باشد. البته به آن‌جا هم می‌رسیم اما در درجه‌ی اول باید از عهده‌ی ساده‌ترین و معمولی‌ترین مسائل دور و برمان برآییم.

مثلا اگر به علوم علاقه داریم دنبال داستان‌ها و کتاب‌ها و وقایعی باشیم که هم خودمان چیزهای بیشتری یاد بگیریم و هم دیگران را به علوم مختلف (ریاضی، فیزیک، شیمی، زیست‌شناسی و …) علاقه‌مند کنیم.
مثلا دنبال این باشیم که چرا خیلی‌ها از ریاضی (که از قند هم شیرین‌تر است) هراس دارند چرا آن را سخت می دانند و …
به‌ویژه هر رمان خوب که حاوی ده‌ها و صدها تجربه‌ی نویسنده است می‌تواند ما را به دنیایی ببرد که بهترین جا برای کشف خودمان و بروز خلاقیت‌هایمان باشد.

بازهم در این موضوع بحث خواهیم داشت.

نویسنده: سیدرضا تهامی